A miña experiencia médica coa Covid-19

Cristina Ordóñez Betanzos

Médico de Familia en  Torrelaguna

Levo quince anos traballando como médico de atención primaria na Comunidade de Madrid. Dedícome ás urxencias  extrahospitalarias no Centro de Saúde de Torrelaguna, situado a cincuenta quilómetros ao norte da capital. É un traballo moi gratificante. O trato próximo cos pacientes e a súa contorna rural dan un enfoque completamente distinto á típica visión  hospitalocentrista da medicina.

Esta mesma proximidade converteuse nunha arma de dobre fío a mediados do pasado mes de febreiro, cando a pandemia do  Covid-19 empezou a estenderse polo noso país, con especial virulencia na nosa comunidade autónoma de adopción.

Foto de www.lavozdegalicia.com

Por aquel entón advertíannos da chegada dun novo virus, da familia Coronaviridae, procedente de China. Debo confesar que, malia varias notificacións previas e algunhas reunións para tratar o tema, non nolo tomamos, en xeral, moi en serio. Todos os médicos estudamos na facultade esa familia de virus. En principio, non nos parecía, xa que logo, nada novo. De feito, levamos varios anos recibindo reiteradamente alertas sanitarias sobre cepas novas de virus respiratorios procedentes do continente asiático que, afortunadamente, non causaron graves danos na nosa poboación. Todos pensamos que esta era unha máis.

E así, durante todo o mes de febreiro —lembremos que o estado de alarma non se decretou ata o 14 de marzo— atendemos nas nosas consultas infinidade de cadros respiratorios leves sen ningún tipo de protección, ignorando que moitos deles xa debían ser Covid-19. Naquel momento comezaron os contaxios no persoal de atención primaria, algúns dos cales, por desgraza, tiveron —e están a ter— un desenlace fatal.

A mediados de marzo a situación derivou no caos coñecido por todos, alcanzando unha situación especialmente crítica: as urxencias hospitalarias comezaron a colapsarse, as plantas de ingreso hospitalario tiveron que ser destinadas practicamente a esta nova patoloxía que cada día nos sorprendía pola súa agresividade, o seu curso rápido e fulminante en anciáns e o seu impacto inesperadamente grave en persoas novas. As UCIs empezaron a alertar sobre o seu nivel de saturación. Paralizáronse consultas ordinarias, cirurxías e todo aquilo que non fose unha emerxencia ía ter que esperar para máis adiante. A situación, como é ben sabido, converteuse en realmente alarmante.

O noso sistema de atención primaria tivo tamén que reorganizarse consonte a dous alicerces básicos. Por unha banda, o Hospital de campaña de IFEMA, dotado con persoal de atención primaria e  SUMMA. E polo outro, a atención urxente nos distintos centros de saúde de toda a Comunidade, a fin de exercer de dique de contención para identificar todos os posibles casos sospeitosos, realizar un seguimento exhaustivo e rigoroso deles e os seus contactos, coa finalidade de evitar que o imprevisto tsunami asolagase completamente o noso sistema hospitalario.

Este segundo alicerce supuxo unha absoluta reorganización de todo o noso traballo, de modo que diminuíron drasticamente as consultas urxentes non respiratorias e o seguimento de pacientes con patoloxía crónica. Dedicámonos case por completo ao novo virus, cunha vantaxe moi evidente que tamén é un claro inconveniente.

No Centro de Saúde de Torrelaguna temos a sorte de coñecer aos nosos pacientes desde hai moito tempo. Non son un nome ou un número. Nós estamos nas súas vidas desde hai anos e eles tamén nas nosas. É fácil ver por que esta vantaxe entraña tamén unha dificultade. E é que atender impotentes a persoas familiares para todos os sanitarios do noso Centro de Saúde implica unha sobrecarga emocional engadida ao drama da enfermidade en si, aínda que tamén —hai que recoñecelo— proporciónanos estratexias de implicación profesional para abordar esta pandemia de forma aínda máis apropiada a nivel comunitario.

A cuestión é que desde mediados do mes de marzo comezou un labor frenético a nivel sanitario. Todos estivemos abafados e excedidos polos acontecementos, pero debo dicir que, inmediatamente, sen que ninguén tivese que dicírnolo, soubemos que era o momento de dalo todo, de traballar arreo, o dobre ou o triplo, de día ou de noite, sen preocuparse por cuestións económicas nin recompensas nin incentivos de ningún tipo. Como tantos outros sectores da nosa sociedade, respondemos todos a un tempo, sacrificando o noso lecer, ás nosas familias e a nosa saúde. Eran os nosos pacientes os que estaban a demandar axuda e sentimos que nos necesitaban máis ca nunca. Era, pois, o momento de demostrar a verdadeira vocación pola medicina e o sentido máis fondo da nosa profesión: tentar curar, aliviar e sempre acompañar.

Non somos heroes. Somos profesionais que facemos o noso traballo, só que, agora, dunha maneira moito máis visible que noutras ocasións. É sinxelo: se un ve que alguén está afogando e ninguén máis pode axudalo, un tírase ao mar sen pensalo, aínda que non dispoña do salvavidas pertinente. Así estivemos moitos sanitarios: sen “epis” e sen máscaras adecuadas. O drama consistía en que estaban afogando miles de persoas á vez e non todas tiñan cabida nos botes salvavidas. Este é o punto máis doloroso, o que vai tardar máis tempo en cicatrizar, se é que algún día o fai de vez.

As mostras de agradecemento foron o noso sustento durante moitos días, as grandes manifestacións de agarimo, pero tamén os pequenos xestos. Sabemos que os afectos son moi volubles e que podemos pasar de heroes a canallas en cuestión de horas. Non están moi afastados os tempos nos que os médicos sufriamos agresións nos nosos postos de traballo. Con todo, hai que recoñecer que foi realmente conmovedor ver a todo un país envorcado co labor dos seus sanitarios. 

Iso tamén quedará gravado

 na nosa memoria para sempre.

Pasamos moito medo, sobre todo ao principio, cando os primeiros compañeiros comezaron a contaxiarse, algúns de extrema gravidade e con desenlace fatal. Foi duro ir traballar pensando: será hoxe o día en que me contaxie? Que vai pasar coa miña familia? Que sucederá cos meus compañeiros se non podo seguir traballando?

Malia todo, a forza do costume é tremendamente poderosa e a capacidade de adaptación do ser humano é asombrosa. Iso permitiunos seguir adiante neste novo escenario sen que o medo nos paralizase, pois este é o seu peor efecto: a atrofia instantánea ou a incapacidade para a reacción inmediata.

Nos últimos días parece que foron diminuíndo os contaxios e a presión sobre os hospitais, debido ás medidas de confinamento ordenadas polo Goberno. Mentres os hospitais poden ir aliviando a súa carga, a atención primaria estase a preparar para o que xa está vindo.

E é que nos vai a tocar realizar un labor fundamental de previsión, de sentinela, pois somos o estamento máis acaído entre os sanitarios para detectar os novos casos na súa primeira manifestación e evitar, así, a súa propagación. Non temos aínda as ferramentas de diagnóstico adecuadas. Poucas veces as tivemos, por iso hai quen di que somos “expertos navegantes no mar da incerteza”. Estamos habituados a traballar con poucos recursos, guiándonos pola clínica, polas nosas mans e por ese sexto sentido que só pode desenvolverse coa experiencia.

Aínda así, espero que as autoridades nos doten de suficientes probas diagnósticas para poder realizar un labor impecable. Pola nosa banda, seguimos controlando, cunha estrita vixilancia, aos pacientes que foron dados de alta e aínda lles agarda un longo período de convalecencia. Tamén aos casos leves, por se aparecen signos de alarma.

En fin, estamos moi involucrados nun acompañamento continuo, porque a soidade é, ás veces, peor que a propia enfermidade e o sentir que o teu médico —a quen coñeces— está ao teu lado sempre, a calquera hora, para aconsellarche ou simplemente escoitarche é, ás veces, a mellor medicina. Un compañeiro dicíame hai uns días: “somos os primeiros en chegar, os últimos en irse e non facemos demasiado ruído”.

Teñan por seguro que todos os sanitarios, pero especialmente os de atención primaria, sempre estaremos aí onde máis se nos necesite. E en momentos críticos coma este aínda máis se couber.